Намоз ўқимаганларнинг гуноҳларини ёзиб турувчи қалам | Ҳадис дарслари (288-дарс)
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
«Шарт» сўзи луғатда «аломат» маъносини билдиради.
Шаръий истилоҳда эса бир нарсанинг ҳақиқати ва моҳиятидан ташқари бўла туриб, ўша нарсанинг вужудга келиши учун лозим бўлган омилга «шарт» дейилади.
Шартлар иккига тақсимланади:
1. Вожиблик шартлари.
2. Тўғрилик шартлари.
Қуйидаги ҳадиси шарифда намознинг вожиб – фарз бўлиши учун керак бўлган шартлар ҳақида сўз боради.
عَنْ عَلِيٍّ رَضِي اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: رُفِعَ الْقَلَمُ عَنْ ثَلَاثَةٍ؛ عَنِ النَّائِمِ حَتَّى يَسْتَيْقِظَ، وَعَنِ الصَّبِيِّ حَتَّى يَحْتَلِمَ، وَعَنِ الْمَجْنُونِ حَتَّى يَعْقِلَ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ وَالْحَاكِمُ وَصَحَّحَهُ.
Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қалам уч (тоифа)дан кўтарилган: уйқудагидан, токи уйғонгунича, ёш боладан, токи эҳтилом бўлгунича, жиннидан, токи ақли киргунича», дедилар».
Абу Довуд ва Насаий ривоят қилганлар. Ҳоким саҳиҳ, деган.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифдаги қаламдан мурод, таклиф қаламидир. Шаръий амалларни – таклифларни бажармаган кишиларнинг, жумладан, намоз ўқимаганларнинг гуноҳларини ёзиб турувчи қаламдир.
Ушбу қалам уч тоифа одамдан кўтарилган бўлиб, улар томонидан шариат таклифлари бажарилмаса ҳам, гуноҳ ёзилмас экан.
1. «Уйқудагидан, токи уйғонгунича».
Чунки уйқудаги одамнинг ихтиёри ўзида эмас. Унда ҳушёрлик, бир нарсани идрок қилиш етишмайди. Шунинг учун у шариат таклифларини қилмаса ҳам, гуноҳкор ҳисобланмайди.
2. «Ёш боладан, токи эҳтилом бўлгунича».
Балоғат ёшидан кичик ёшдаги болаларнинг ақлий ва жисмоний камолоти бўлмайди. Шунинг учун ҳам уларнинг шаръий таклифларни бажаришлари мажбурий эмас. Мабодо ўша таклифларга хилоф қилсалар, гуноҳ ёзилмайди.
3. «Жиннидан, токи ақли киргунича».
Жинни одам ҳам аҳли таклиф эмас. Шунинг учун ҳам Исломда, намознинг саҳиҳ бўлиш шартлари балоғатга етганлик ва ақлга боғлиқ, дейилади.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: عَرَضَنِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمَ أُحُدٍ فِي الْقِتَالِ وَأَنَا ابْنُ أَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً فَلَمْ يُجِزْنِي، وَعَرَضَنِي يَوْمَ الْخَنْدَقِ وَأَنَا ابْنُ خَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً فَأَجَازَنِي. قَالَ نَافِعٌ: فَقَدِمْتُ عَلَى عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ وَهُوَ يَوْمَئِذٍ خَلِيفَةٌ فَحَدَّثْتُهُ بِهَذَا، فَقَالَ: إِنَّ هَذَا لَحَدٌّ بَيْنَ الصَّغِيرِ وَالْكَبِيرِ، فَكَتَبَ إِلَى عُمَّالِهِ أَنْ يَفْرِضُوا لِمَنْ كَانَ ابْنَ خَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً، وَمَنْ كَانَ دُونَ ذَلِكَ فَاجْعَلُوهُ فِي الْعِيَالِ. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд куни мени урушга олиш учун кўрикдан ўтказдилар, ўшанда ўн тўрт ёшли бола эдим. Бас, менга ижозат бермадилар. Ҳандақ куни яна кўрикдан ўтказдилар, ўшанда ўн беш ёшли бола эдим. Бас, менга ижозат бердилар».
Нофеъ айтади:
«Мен Умар ибн Абдулазизнинг олдига бориб, ушбу ҳадисни унга айтдим. У ўша вақтда халифа эди. Бас, у:
«Мана шу кичик ва каттанинг орасидаги чегарадир», деди ва омилларига ким ўн беш ёшли бўлса, (шаръий таклифни) унга фарз қилиш ҳақида мактуб юборди. «Ким ундан кичик бўлса, уни аҳли аёллар ичига қўшинг», деди».
Бешовлари ривоят қилганлар.
Шарҳ: Уҳуд урушига тайёргарлик кўрилаётган пайтда босиб келаётган хавф-хатарни бутун вужуди билан ҳис этган ўспирин мусулмон йигитлар жиҳодда қатнашиш талабида арз қилганлар. Бу ёш мусулмон болаларнинг жасорати, фидокорлиги ва дийну диёнат олдидаги масъулиятни чуқур ҳис қилишларининг аломати эди. Ана шунда Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни кўрикдан ўтказганлар. Кимнидир кураштириб кўриб, шерикларини йиқитса, олганлар. Кимнингдир ёшини сўраганлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу ҳадиснинг ровийcи Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳунинг ўн тўрт ёшида урушда иштирок қилишига ижозат бермаганлар. Келаси йили, Ҳандақ урушида эса ўн беш ёшга тўлганлиги учун ижозат берганлар.
Шундан баъзи кишилар ўғил болаларнинг балоғат ёшини ўн беш ёш деб олганлар.
Халифа Умар ибн Абудулазиз ҳам Нофеъ розияллоҳу анҳудан ушбу ҳадисни эшитганидан кейин вилоятлардаги ўз омилларига ўн беш ёшли ўғил болаларга катта ёшдаги эркакларнинг муомаласини қилиш, у ёшдан кичикларни эса бировнинг қарамоғида деб ҳисоблаш кераклиги ҳақида мактуб ёзган эканлар.
Лекин жумҳур уламолар: «Ўғил боланинг балоғатга етгани аломати эҳтилом бўлиш — уйқуда булғанишдир», дейдилар. Бунга аввалги ҳадис далил бўлиб, Ибн Умарга қилинган муносабат эса фавқулодда ҳолатнинг ишидир.
Қиз болаларнинг балоғатга етганлари ҳайз кўриш билан бўлади. Маълум ёшгача, яъни ўғил болалар эҳтилом бўлиб, қизлар ҳайз кўрадиган ёшга етиб ҳам балоғатга етганлик аломати пайдо бўлмаса, бошқа аломатларига қаралади. Бу аломатларнинг энг машҳури ёшдир. Ҳар юрт ўз иқлими ва бошқа шароитларига қараб, балоғат ёшини белгилайди. Ана ўша ёшдан шариат таклифларига амал қилиш бошланади. Жумладан, намоз ўқиш ҳам фарз бўлади. Балоғатга етиб туриб, намоз ўқимаган шахс эса шаръий жазога лойиқ деб ҳисобланади.
Аммо бу балоғат ёшига етгунча намоз ўқиб бўлмайди, дегани эмас. Балки балоғат ёшига етганда намоз ўқишга қийналмаслик учун ёшликдан ўқиб-ўрганиб бориш зарур бўлади.
«Ҳадис ва ҳаёт» китобининг 4-жузи асосида тайёрланди.
© islom.uz 2003-2024.
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган. Сайтдан маълумот олинганда манба кўрсатилиши шарт.
Email: admin@islom.uz
Telegram: @portalislomuzadmin_bot
Ўзбекистон, Тошкент, 100185
Сўгалли ота кўчаси, 5-уй
