Тавҳиднинг қисмлари, турлари ва таърифи | Ақийда дарслари (274-дарс)
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Қуръон ва Суннат уламолари наздида тавҳиднинг қисмлари
Тавҳид уч қисмдан иборатдир:
Сифатлар тавҳиди, рубубият тавҳиди ва улуҳият тавҳиди.
Улуҳият тавҳидининг ўзи яна иккига бўлинади:
Исбот ва маърифатдаги тавҳид ҳамда талаб ва қасддаги тавҳид.
Бу қисмларнинг батафсил баёни, иншааллоҳ, кейинги бобларда келади.
Мутакаллимлар оммаси наздида тавҳиднинг турлари
Билингки, тавҳид уч турга бўлинади:
1. Мавжудликнинг вожиблигини фақат Аллоҳда чеклаш.
2. Холиқликни ёлғиз Аллоҳда чеклаш.
3. Маъбудлик ҳаққини ёлғиз Аллоҳда чеклаш.
Ашъарийнинг наздида тавҳиднинг турлари
Билингки, тавҳиднинг уч даражаси бор:
Биринчиси – Зотнинг тавҳиди. У Муқаддас зотнинг нафси каби идрокдан ташқаридир.
Иккинчиси – сифатлар тавҳиди. Бу барча қудрат Аллоҳнинг шомил қудрати ичига ғарқ бўлган, деб билмоқдир. Бошқа сифатлар ҳам шунга ўхшашдир.
Учинчиси – ишлар тавҳиди. Бу эса ўта ишончли илм ила борлиқда Аллоҳдан ўзга таъсир этувчи йўқ, деб билмоқдир. (Маржоний, «Шарҳул Ақоидил Жалолий», 1‑жилд, 252-бет.)
Тафтазоний наздида тавҳиднинг таърифи
Тавҳид ҳақиқати – улуҳиятда ва унинг хусусиятларида (Аллоҳга) шерик йўқлигига эътиқод қилишдир.
Оламнинг тадбирини қилиш, жисм ва руҳларни яратиш, ибодатга ҳақдорлик ва ўз-ўзидан қоим бўлганнинг (ўз-ўзидан мавжуд бўлганнинг) қадимлиги Аллоҳнинг Ўзигагина хос хусусиятларидан эканига аҳли Ислом ўртасида ҳеч бир хилоф йўқ. («Шарҳул Мақосид», 2-жилд, 64-бет).
Шубҳасиз, бу тавҳиднинг хос турига қилинган таъриф бўлиб, у – улуҳият тавҳидидир. Бас, бу таърифда Аллоҳ таолонинг сифатларидан тўрттаси У Зотнинг улуҳияти ва маъбудияти (ибодатга сазоворлиги) хусусиятларидан деб саналмоқда.
1. Оламнинг тадбири. Яъни Аллоҳ таоло осмону ердаги ҳамма ишнинг тадбирини қиладир.
2. Жисмлар ва руҳларни халқ қилиш – яратиш. Чунки Аллоҳ таоло ҳар бир нарсанинг холиқи – яратувчисидир. У Зот ҳар бир нарсага вакилдир.
3. Ибодатга ҳақдорлик.
ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ
«Чунки Аллоҳнинг Ўзигина ҳақдир, Ундан бошқа топинаётганлари эса ботилдир. Албатта, Аллоҳ Олийдир, Улуғдир» (Ҳаж сураси, 62-оят).
ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ
«Бас, билгин: Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ» (Муҳаммад сураси, 19-оят).
4. Аллоҳ таолонинг ўз-ўзидан мавжудлиги.
ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩﮪ
«Аллоҳ – Ундан ўзга илоҳ йўқ. У Ҳайй ва Қойюмдир» (Бақара сураси, 255-оят). Яна:
ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ
«У туғмаган ва туғилмаган» (Ихлос сураси, 3-оят) ва:
ﯴ ;ﯵ ﯶ
«У Аввалдир, Охирдир...» (Ҳадид сураси, 3-оят).
Қуръони Каримда ушбу сифатлар билан далил келтириш хос хусусиятлар ва белгилар билан далил келтириш қабилидандир. Чунки Қуръони Каримда рубубият тавҳиди улуҳият тавҳидига ҳужжат қилингандир.
Мисол учун, Намл сурасида:
ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ
... ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ))ﭥ ﭦ
«Ёки осмонлару ерни яратган, сизларга осмондан сув туширган Зот(яхши)ми?.. «Агар ростгўй бўлсангиз, далилингизни келтиринг», дегин», дейилган (Намл сураси, 60-64-оятлар).
Ушбу оятларнинг беш жойида рубубият тавҳиди улуҳият тавҳидига далил қилинган. Аллоҳ таоло ҳар бир оятнинг охирида:
ﮖ ﮗ ﮘﮙ
«Аллоҳ билан бирга бошқа илоҳ борми?!» деган.
Демак, асос улуҳият тавҳидидир. Бошқа сифатларнинг тавҳиди эса улуҳият тавҳидига далил сифатида келтирилгандир. Чунки келган ҳар бир расул ва набий:
ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ
«Эй қавмим, Аллоҳга ибодат қилинглар. Сизлар учун Ундан ўзга илоҳ йўқ», деган (Аъроф сураси, 59-оят).
Сўнгра эса қолган сифатлар тавҳиди ила улуҳият тавҳидига далил келтирганлар.
Ақийдатут Таҳовия шарҳининг талхийси» китобидан
Ушбу китоб Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 2022 йил 5 октябрдаги 03-07/7619-рақамли хулосаси асосида чоп этилган.
© islom.uz 2003-2024.
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган. Сайтдан маълумот олинганда манба кўрсатилиши шарт.
Email: admin@islom.uz
Telegram: @portalislomuzadmin_bot
Ўзбекистон, Тошкент, 100185
Сўгалли ота кўчаси, 5-уй
