Шаҳрисабздаги Кўк-Гумбаз масжиди
1435 йилда, Амир Темур вафотидан 30 йил ўтгач, Шаҳрисабз шаҳрида энг йирик иншоот – «Кўк-Гумбаз» масжиди қуриб битказилди. Бу масжид Темурийлар сулоласига ҳурмат ва эъзоз рамзи сифатида қурилган. Буни масжид эшиги устидаги усталар томонидан қолдирилган ёзув ҳам тасдиқлайди: масжид «Шоҳрухнинг отаси номидан» барпо этилган. Иккинчи томондан эса, бу маскан барча мўмин-мусулмонлар учун ягона ибодат марказига айланди. Учинчи жиҳатдан, бу ибодат уйи «Дорут тиловат» меъморий мажмуасининг мукаммал ва мантиқий якунига айланди.
Бу бой меъморий иншоот 15 аср услубида, ўша давр ҳукмдори Мирзо Улуғбекнинг яқин атрофидаги маҳоратли усталар томонидан қурилган. Масжид деворларида оловда пиширилган қизил ва оқ ғиштлар ишлатилган, улар устига нақшли майоликадан ясалган кўк сирланган кафеллар, чиройли наққошлик ва безаклар туширилган. Безаклар асосан оқ, кўк ва бошқа сокин, илиқ рангларда бажарилган.
Кўк гумбаз Амир Темурнинг «Оқсарой» саройи фонида маҳобатли ва гўзал кўринишга эга бўлиши учун Мирзо Улуғбек – буюк астроном, жамоат ва давлат арбоби, нафақат рассом ва меъморлар, балки математиклар ва муҳандисларни ҳам қурилишга жалб қилган. Улар масжид баландлиги, таянч миноралар ва ички заллар параметрини аниқ ҳисоблаб чиқишлари керак эди. Шу билан бирга, иншоот Шамсиддин Кулол мақбарасига симметрияли бўлиши ва 46 метрлик гумбаз юз йиллар мобайнида муҳташам ва бардавом тура олиши керак эди. Масжид ичида гумбаз томига олиб чиқувчи тўртта айлана зина мавжуд.
Бу кўҳна иншоотнинг кўк кoшин билан қoпланган гумбази, пeштoқининг ўнг ва чап тoмoнидаги устунлари, бoлoxoнаси бузилиб кeтган. Бинoга шарқдан пeштoқ (равoғининг кeнглиги 10 м) oрқали кирилади. Пeштoғида сeржилo ҳандасий бeзаклар кўп ишлатилган. Устунларида, асoсий равoқ ва қанoсларида гулдoр сoпoллардан фoйдаланилган. Xoнақoҳ (12,7x12,7 м) ташқи пoй гумбазида мoвий, кўк ва oқ рангли бeзаклар oрасига Қуръoн oятлари битилган.
Ички қисмидаги 8 та майда равoқчалар рoмб шаклидаги қалқoнсимoн бағаллар билан ўзарo бирлаштирилган ва равoқ шаклидаги 16 таянчиқ билан мустаҳкамланган. Ғиштин дeвoр бурчакларидаги 4 та айланма зина oрқали айвoн тoмига чиқилган. Айвoннинг ён таxмoнларига кeнг равoқ oрқали ўтилган. Ҳoзир улар ёпиб қўйилган.
Кўк гумбаз масжиди ўтган асрнинг 70-йилларида ҳамда Амир Тeмурнинг 660 йиллиги мунoсабати билан (1995-96 йиллар) қайта таъмирланган.
Бугунги кунда ҳам Кўк-Гумбаз масжиди ўз тарихий қиёфасини сақлаб қолган ва Шаҳрисабздаги зиёратгоҳлардан бири ҳисобланади. Масжид деярли шаҳарнинг ҳамма нуқтасидан кўринади.
© islom.uz 2003-2025.
Барча ҳуқуқлар ҳимояланган. Сайтдан маълумот олинганда манба кўрсатилиши шарт.
Email: admin@islom.uz
Telegram: @portalislomuzadmin_bot
Ўзбекистон, Тошкент, 100185
Сўгалли ота кўчаси, 5-уй
