Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Bani Isroil endi hayvoncha yashashdan odamlarcha yashashni boshladi. Ular choʻlda hur, erkin edilar. Endi bu qavm ilohiy bir shariatga muhtoj edi. Toki ular mana shu shariat bilan hukm qilsinlar, hayot yoʻllarini yoritsinlar.
Inson faqat ilohiy shariat va Robbisi nuri ostidagina insondek yashashi mumkin. Olam tim qora zulmat. Bu yerda Parvardigor tomonidan berilgan mashʼala zarur. U Paygʻambarlar qoʻlidagi mashʼaladir. Odamlar u sababli yoʻllarini topadilar. Kimda-kim mana shu nur ortidan ergashmas ekan, hayotda mudom koʻr tuyadek adashib yuradi. Ilohiy nurdan tashqarida turib toʻqilgan aqidalar bolalarga ermak boʻladigan xurofotlardan boshqa narsa emas. Siz mushriku kofirlar, turli adashgan kimsalar aqidalari, xurofotlari va afsonalarini eshitmaganmisiz? Ularning ilmi jaholat, taxmin va shubha-gumon asosiga qurilgan. «Ular faqat gumon-taxminga ergashurlar xolos. Aniq-ki, gumon haqiqatdan biron narsaning oʻrniga oʻtmas!».
Johiliy axloq bu isrof, qosirlik, haddan oshishlik va sustkashlikdir. Paygʻambarlar yoʻliga ergashmagan kimsalar oʻzgalar haq-huquqini bemalol hazm qilib yuborishganini koʻrmaganmisiz.
Ular havoi nafslariga ergashib oʻz chegaralaridan tashqariga chiqib ketishadi.
Hukm yurgizish, siyosat esa zulm, istibdod va kishilar moli-yu haq-huquqlarini toptashdan iborat boʻladi. Allohdan qoʻrqmaydigan, shariatga ergashmaydigan podshohlar oʻz fuqarolari qonini behuda toʻkishlari, haq-huquqlarini poymol etishlari, omonatlarga xiyonat qilishlarini nahot bilmasangiz?! Qancha-qancha kishilar qullik zanjiriga solindi. Insonlar guruh-guruhga ajratib yuborildi. Ayollar tirik qoldirilib erlar qilich tigʻidan oʻtkazildi. Siz birinchi va ikkinchi jahon urushlarida necha million insonning yostigʻi quritilganini bilasizmi?! Dunyo tim qora zulmat.
«(Ular) ustma-ust zulmatlardir. U oʻz qoʻlini chiqarib ( qarasa) koʻrishga yaqin boʻlmas. Kimga Alloh nuri (iymon) bermasa, bas, uning (uchun) hech qanday nur boʻlmas».
Paygʻambarlar insonlarga qanday ibodat qilish kerakligini oʻrgatish bilan bir qatorda ularga oʻzaro muomala-munosabat haqida ham taʼlim bergan. Alloh taolo elchisi din odobidan ham, hayot odobidan ham taʼlim beruvchi muallimdir. U insonlarga barcha odoblarni – yeyish, ichish, oʻtirish, uxlash odoblarini oʻrgatadi. Goʻyo mehribon ota boʻlib oʻzining aziz jigarbandlariga pand-nasihat qiladi. Insonlar Paygʻambarlar qarshisida goʻdak maqomidа turadilar. Ular goʻdaklikda otalari tarbiyasiga qanchalik muhtoj boʻlgan boʻlsalar, ulgʻaygan chogʻlarida Paygʻambar tarbiyasiga shunchalik muhtojdirlar. Nubuvvat taʼlim-tarbiyasidan bebahra qolgan mana shu kimsalar yovvoyi holda oʻsgan daraxtga oʻxshaydilar.
Zero, parvarishsiz katta boʻlgan oʻsimlik qingʻir-qiyshiq, tikonli va yaroqsiz boʻlib oʻsadi.
Abul Hasan Ali Hasan an-Nadaviy
Tarjimon Anvar Ahmad