Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Иброҳим махдум

Мулла Иброҳим махдум 1898 йили Наманганнинг сўлим гўшаларидан бири Шўркент қишлоғида дунёга келдилар. Падари бузрукворлари мулла Мухаммад Солиҳ охунд афанди яъни мулла Сотти охунд куняси билан машҳур бўлган ўз даврининг таниқли олими, уламоси ва мударрисидирлар.

Мавлоно Иброҳим ёшлигидан ақлли, зийрак ва ўта шўх бола бўлиб улғайди. Қиблагоҳлари фарзандларининг таълим-тарбиясига жиддий эътибор қаратдилар. Иброҳимни ҳарчанд билимли, зиёли қилишга уринмасинлар, болаларча шўҳлиги ва ўйинқароқлигини қўймасди. Кунларнинг бирида Охунд афанди Иброҳимга: «Майли, ўқимасангиз ҳам, ҳеч бўлмаса, ҳунар ўрганинг», дейдилар ва шаҳарнинг Ғишт кўприк мавзесидаги ҳунарманд (ҳозирдаги 15-сонли мактаб ўрнида бўлган) темирчи устага шогирд қилиб берадилар. Орадан икки кун ўтиб, мавлоно Иброҳим ҳунар ўрганиш учун ҳам илм-маърифат лозимлигини тушунади ва отасидан кечирим сўраб, бундан буён илмли, зиёли киши бўлишга ваъда беради. Мулла Сотти охунд эса шу ўринда қуйидаги «Ҳунар аз донеш, донеш аз хонеш» яъни ҳунар ўрганиш — билим орқали, билим эса — ўқиш, орқали бўлади, деган  ибратли нақлни кетирибдилар.

Кунларнинг бирида Иброҳим махдум уйга кирсалар оталари сўрида китоб ўқиб ўтирган эканлар. Ҳа, ўғлим яхши келибсиз,  бир бош яхши пишган узумдан олиб келинг бирга чой ичамиз, дея мутолаа қилаверибдилар. Иброҳим махдум чой дамлаб, достурхонга нон, узум  келтириб қўйгач, оталарининг мутолаалари тугашини кутиб ўтириб, ногаҳон, кўзлари узум бошидаги сап-сариқ бўлиб пишган шингилга тушибди ва ҳаёлларига отамни валий, кароматли зот дейишади. Агар шундай бўлса, мана шу узумнинг яхши пишган жойини берармиканлар, дея болаларча фикр қилибдилар. Бир вақт мутолаа қилиб ўтирган қиблагоҳлари китобдан нигоҳларини узмай, ўғлим сиз бошлаб тураверинг мен яна озроқ ўқийман, дебдилар. Сўнгра  ним табассум билан ўғлим: «Узумнинг сарғайиб турган  шингили ширин бўлади, шуни олиб енг дея айтибдилар. Мавлоно Иброҳим дилидан ўтказганларини оталари қандай билганига ҳайрону лол бўлиб, ўтирган жойларида қимирлашга мажоллари қолмабди ва маҳаллаларидаги бир кишини «Отангизни кўнглларини асло ранжитманг, қачон ҳузурларига чорласалар дарҳол лаббай денг, хизматларини қилиб, дуоларини олинг ва илмларидан баҳраманд бўлинг, у зот авлиёуллоҳлардандир», дея гапирган насиҳатомуз сўзларини эслаб, дарров қиблагоҳларини қўлларидан ўпиб, ота беодоблик қилибман дебдилар. Шу тариқа мавлоно Иброҳим ушбу воқеадан сўнг илм олишга астойдил киришган эканлар.

Хуллас, Иброҳим махдум илк таълимни ота-оналаридан оладилар. Тахминан тўрт ёшларида бир нўғой муаллимда ( у кишини исми номаълум) «устози аввал» ва «муаллим ус-соний» дарсликларидан сабоқ оладилар. Сўнгра, Сардоба даҳасилик машҳур ҳофизи Қуръон, устоз Ғофир қоридан таълим олиб, ўспиринлик давриларидаёқ, ҳофизи Каломуллоҳ бўлиб етишадилар. Кейинчалик  таҳсилни Наманганнинг машҳур мадрасаларидан бири «Ҳазрати Хизр» даргоҳида олиб, араб, форс тилларини ва табобат илмини мукаммал ўрганиб, етук мулла ва фозил бўлиб етишадилар.

Падари бузрукворларининг кўплаб кароматлари ҳақида эшитган, гувоҳи бўлган мулла Иброхим махдум ота изидан бориб, кўп йиллар мобайнида руҳий камолот ҳосил қилиш мақсадида, пири муршидлар зиёратида бўлиб, уларнинг зикр халқаларида иштирок этдилар. Пировардида, улардан, тариқат одоблариидан сабоғ олиб, илму ирфонда камол топдилар. Жумладан, ургутлик эшон халифа, ўратепалик Субҳонқулихон эшон сингари тариқат пешволари шунингдек, дахбедлик Махдум Аъзам авлодлари кабилар билан ҳамсуҳбат  бўлдилар. Наманганлик устоз уламолардан Абдуллатифхон, Довудхон ва Олимхон қори домлаларимиз кўплаб издиҳомларда Иброҳим махдумни   дин, шариат ва тариқат илмида билимдон бўлганликларини  кўп бора эътироф этишган.

Иброҳим махдумнинг ўғиллари Мусохон ака: «Қиблагоҳим раҳматли узоқ йиллар диёримизнинг турли шаҳарларидаги масжидларда имом-хатиб бўлиб фаолият кўрсатдилар. Шу билан бир қаторда, илму ирфон тарқатишда ва кундалик турмуш жараёнида учраб турадиган масалаларга шаръий ҳукмлар асосида жавоб беришда пешқадам эдилар  ҳатто уйда бўлган вақтларида ҳам доим ақоид, мерос, никоҳ масалалари фатвоси юзасидан масала сўровчиларнинг кети узилмас эди, дея оталарини хотирлайдилар.

Ҳазрат Иброҳим махдум  1951-1952 йиллари Самарқанд шаҳридаги «хўжа Зудмурод» жоме масжидида 1952-1966 йиллар орасида  Наманган шаҳридаги «Шайх Эшон» жоме масжидида имом хатиблик қиладилар. Шу орада Иброҳим махдум 1956 йили укалари Исмоил махдум билан Аллоҳнинг бешинчи аркони ҳаж ибодатини адо этиб келадилар. 1958 йили Бухородаги Мир Араб мидрасасида мударрислик қиладилар. 1961-1963 йилларда Андижон шаҳридаги «Девонавой» масжидида, 1963-1978 йиллар орасида эса яна «Шайх Исҳоқ Эшон» жоме масжидида имом хатиблик қилиб, халқимизнинг яхши-ёмон кунларида елкадош бўлиб, илм-маърифат улашдилар.

Кунларнинг бирида «Шайх Исҳоқ Эшон» масжидида фаолият олиб боряпган Иброҳим махдумга жамоатдан: «пишган узумни заводга топшириш» хукми масаласи хусусида савол келиб тушди.   Иброхим махдум минбарда туриб «Кимки узумдан харом ичимлик тайёрланишини била туриб  топширса, Аллоҳ ва унинг расулига қарши чиққан  ва катта гуноҳ иш қилган бўлади», деб фатво берибдилар. Муқтадийлар қаторида ўтирган укалари Исхоқ махдум, хозир тегишли идора ходимлари келиб, акамни олиб кетмасайди, деб жуда қўққан эканлар. Исмоил махдум, ака, худосизларнинг сиёсати халқни шунга мажбур қилиб кўйган. Бундай масалаларда эҳтиёт бўлинг жон ака, деганларида, у зот шундай жавоб қилган эканлар. Аллоҳ қиёматда, сенга илм бергандик, нега қавмингни гуноҳ ишдан қайтармадинг, дея саволга тутса, у кунда нима деб жавоб бераман», дебдилар.

Авом халқни илму маърифатга чорлашда Иброҳим махдум билан боғлиқ бунга ўхшаш воқеаларни кўплаб келтирилади. Кўриниб турибдики, ул зот ўзларига берилган илм омонат эканлигини, бир кун келиб унга жавобгар бўлишликларини жуда яхши ҳис қилганлар.

Имом хатиблик қилган даврларда ўша пайтдаги Ўзбекистон ва Қозогистон мусулмонлари диний идораси раиси, муфтий Зиёвиддинхон ибн Эшон Бобохонниннг таклифлари билан Тошкентда ўтказилган бир неча диний анжуманлар ва халқаро диний қурултойларда сўзга чиқиб соф  араб тилида нутқ сўзлаганлар. У ерда ҳозир бўлган бутун дунёдан келган диний уламо ва меҳмонлар эътирофида бўлганлар.

Маълумотларга кўра, Иброҳим махдум узоқ йиллар «Чорсу» бозори яқинидаги атторлик дўконида рангчилик ва турли доривор гиёҳлардан малҳам тайёрлаб сотиш тижорати билан ҳам шуғулланганлар. Ҳузурларига келган беморларни турли доривор гиёҳлар ёрдамида даволаганлар. Ўзлари ҳам узоқ йиллар давомида кепаги ажратилмаган қора нон истеъмол  қилганлар, қолаверса, чин иштаҳа бўлмасидан таом емаганликлари, шифо зулукни ва ҳижомани йилда икки бора доимий ўзларига лозим тутганликларини фарзандлари яхши хотирлашади.

Ҳазрат Иброҳим махдум 1983 йил октябрь ойининг 25-санасида бу фоний дунёдан ўтдилар. У зоти шарифни ҳам «Мавлавий» қабристонига, падари бузрукворларининг қабрлари яқинига дафн қилинди.

Ҳазрат Иброҳим махдум умрлари давомида 3 нафар аёл билан никоҳ қуриб, улардан 6 ўғил, 1 қиз фарзанд кўрганлар. Аввалги заифалари Умринисо ойим Файзихон эшон қизлари бўлиб, улардан Сожидахон (1924-2010) пошша ва Аҳмадуллоҳ (1930-2003) исмли фарзанд кўрганлар. Ўртанча завжалари Ҳалимахон (ваф.тах.1965) ойим Матмусса эшон қизларидан бўлса, Турсунали (1943-2010), Абдулҳамид (1948) исмли ўғилларни, кенжа аёллари Қутбинисо (1933-1999) ойим Умар Охунд домла қизларидан эса Мусохон (1967), Абдулбосит (1969) ва Абдулходи (1973) исмли  фарзанди аржумандларни ўстириб вояга еткизганлар.

Аввало, ўз йўлида мустақим тургувчи бандаларига инояти чексиз бўлган Аллоҳ таолонинг фазлу марҳамати, қолаверса, падари бузрукворларининг дуолари шарофатидан Мулла Иброҳим махдум оталарига берган ваъдаларида собит қолиб, илмли, зиёли, ўз замонасининг забардаст олимларидан бўлиб етишиб, буюк ва гўзал дини Ислом хизматида бўлдилар.

Албатта, бундай бир қисқа рисолада улуғ инсонлар ҳаётлари тавсифини мукаммал ёритиш имконияти йўқ. Шундай бўлсада, ул зоти баракотни ҳаёт йўллари биз авлодларга ибрат ва намунадир. У зотни Аллоҳ, ўз ҳузурида муқаррабийн бандалари қаторида қилсин. Омин ! [1]

Мустақил тадқиқотчи Акрам Шарипов